Koncepcja regeneratywności opartej na kulturze ,cz. III

 Tadeusz Markowski

Agnieszka Orankiewicz

Uniwersytet Łódzki

Wydział Zarządzania

Uwarunkowania kulturowe- Koncepcja regeneratywności opartej na kulturze

Myślenie o mieście jako organizmie daje nam nieco inną perspektywę rozumienia jego funkcjonowania. Każdy organizm, w tym miasto, zbudowany jest z komórek, które mają wiele cech wspólnych z ludźmi- rosną, reprodukują się, utrzymują przy życiu, a przy tym ich działania charakteryzuje imperatyw przetrwania i podziału. Wszystkie komórki są zdolne do wykrywania zmian w swoim wnętrzu i otaczającym je świecie oraz reagowania na nie. Podstawą istnienia komórek są geny, które służą do kodowania informacji potrzebnych komórce, a także muszą być przekazywane wszystkim pozostałym pokoleniom komórek (Nurse, 2020). Dla społeczeństwa tym nośnikiem informacji jest kultura będąca przyczynkiem i motorem działania człowieka, kształtująca wartości będące podstawą jego działania. Z drugiej strony większość chorób organizmu wynika z niewłaściwego funkcjonowania komórek, więc zrozumienie przyczyn ich wadliwego funkcjonowania pomaga opracować nowe sposoby leczenia. Dlatego, aby zrozumieć jak uzdrowić, regenerować miasto musimy zrozumieć motywy i atraktory postępowania społeczeństwa.

Poprzez kulturę kształtowane są postawy społeczne, a także sposób myślenia o sobie, rozwoju, ludzkości, mieście czy świecie. Wartości, które mają swoje źródło w kulturze wpływają na motywację przez co silnie oddziałują wytyczanie celów rozwojowych i sposobów ich osiągania. Jedną z ról rozwoju regeneratywnego jest zbudowanie pola zaangażowania i troski, w którym interesariusze wystąpią jako współtwórcy i nieustający zarządcy rozwiązań regeneratywnych (Mang & Reed, 2012). Aby rola ta mogła być realizowana niezbędne jest kształtowanie społeczeństwa, które podziela wartości miasta regeneratywnego. Ponieważ wartości społeczeństwa są kodowane w szeroko pojmowanej kulturze (materialnej i niematerialnej), to otoczenie kulturowe jest najistotniejszym czynnikiem regeneratywności systemów. Miasto jako organizm może tworzyć uwarunkowania kulturowe rozwoju regeneratywnego poprzez działania podejmowane w krótkim i długim okresie. Kierowanie rozwojem regeneratywnym to proces refleksyjny, w którym decyzje dotyczące proponowanych działań są podejmowane nie poprzez ich mierzenie według wcześniej ustalonych i wynegocjowanych kryteriów i wskaźników, ale poprzez kwestionowanie i proponowanie działań, które podtrzymują wartości rozwoju regeneratywnego (Du Plessis & Brandon, 2015). Wspieranie rozwoju regeneratywnego nie powinno być zatem zorientowane na osiąganie sztywnie wyznaczonych celów i wypełnianie wskaźników, ale raczej na monitorowanie otoczenia i reakcje na to co się dzieje (Du Plessis & Brandon, 2015). Pozwala to systemom dostosować się do zmieniających się okoliczności, ale także pojawiającej się nowej wiedzy i możliwości subsydiowania zasobów. Ważne jest zatem przyjęcie systemu opartego na wartościach, który poprzez ponowną symbiozę człowieka z naturą w sposób całościowy doprowadzi do zwiększenia dobrobytu i wytworzenia obopólnych korzyści dla wszystkich systemów (Camrass, 2023; Mang & Reed, 2012) Absolutnie konieczne dla rozwoju miast jest przyjęcie holistycznego światopoglądu, przekraczanie sztywnych zasad w kierunku zrozumienia i integrowania wszystkich systemów.

Kulturowe uwarunkowania miasta regeneratywnego odnoszą się zatem do identyfikacji i następnie kształtowania wartości społeczeństwa regeneratywnego. Dużą rolę w tworzeniu uwarunkowań kulturowych dla miasta regeneratywnego mają działania władz publicznych. Wizja regeneracyjnego miasta musi być wspierana przez silne przywództwo polityczne, zdolne do wyznaczania ambitnych, ale realistycznych dążeń, zyskania rozpędu przez społeczeństwo i zmobilizowania różnych interesariuszy wokół wspólnej wizji (Schurig, 2018). Każde wsparcie publiczne autonomicznych instytucji wpływających na kulturowe wartości i uwarunkowania rozwoju miasta regeneratywnego musi być powiązane z celami operacyjnymi w zdefiniowanej i sformalizowanej długo i średnio okresowej polityki kulturalnej.

Tab. 1. Kształtowanie wartości społeczeństwa regeneratywnego

Wartości społeczeństwa regeneratywnego	Przykładowe sposoby działań
	Działania krótkookresowe	Działania długookresowe
Empatia, tolerancja, zaangażowanie	Działania interwencyjne w zakresie integracji społeczeństwa	Promowanie kultury uczestnictwa w życiu społeczności
Kreatywność, zdolność uczenia się	Działania interwencyjne w zakresie edukacji np. warsztaty, prelekcje	Długoterminowa polityka edukacji kulturalnej
Demokracja i kultura polityczna Partycypacja i zdolność do współrządzenia	Wprowadzenie norm prawnych umożliwiających działania oddolne oraz kontrolę systemową i społeczną	Promowanie kultury uczestnictwa i współzarządzania
Samoograniczanie w konsumpcji dóbr materialnych	Wprowadzanie bodźców ekonomiczne, np. zachęty podatkowe.	Promowanie kultury rozumienia wartości zasobów
Innowacyjność, przedsiębiorczość, dbałość o zasoby wspólne	Wspieranie działalności naukowej w kierunku tworzenia innowacji systemu wytwórczego	Promowanie kultury uczenia się, długoterminowa polityka wspierania badań i rozwoju
Zdolność do poświęceń i ochrony wspólnych wartości	Działania interwencyjne kształtujące ład przestrzenny	Budowanie tożsamości miejsca poprzez kulturę materialną.
Szacunek do wartości przyrodniczych	Normy prawne ograniczające eksploatacje środowiska naturalnego, opłaty za korzystanie z ekosystemu	Promowanie kultury poszanowania środowiska naturalnego

Źródło: opracowanie własne

Działania władz publicznych zarówno krótkookresowe jak i długookresowe powinny być realizowane równolegle i konsekwentnie, dążąc do wspierania wszystkich wymiarów zrównoważonego rozwoju. W okresie krótkim muszą obejmować ciągłe monitorowanie i regularne śledzenie zmian w otoczeniu a także natychmiastowe reagowanie na nie, podejmowanie działań interwencyjnych. Miasto regeneratywne powinno prowadzić aktywne działania na rzecz naprawy różnych sfer życia i działalności człowieka. Działania krótkookresowe to przede wszystkim budowanie mechanizmów z jednej strony normujących, a z drugiej rekompensujących tworzenie wartości społecznych. Wśród działań, które mogą być podjęte w okresie krótkim wyróżniamy wprowadzanie bodźców ekonomicznych, regulacje za pomocą norm prawnych oraz podejmowanie innych działań interwencyjnych. Wprowadzanie bodźców ekonomicznych ma za zadanie zachęcenie lub zniechęcenie do podejmowania konkretnych działań. Bodźce ekonomiczne sprawiają, że nadajemy „wymierną” wartość rzeczom, które wcześniej wartości nie miały, są atraktorami. Przykładowo wartościowe stanie się środowisko, woda, powietrze jeśli będziemy rozliczani za jego zanieczyszczanie. Innym rodzajem działań podejmowanymi w okresie krótkim jest przyjmowanie norm prawnych. Ich wprowadzanie determinuje zachowania ludzi wyznaczając jasne zasady i określając, które postawy i działania są pożądane, a jakie niedopuszczalne. Przepisy prawne pełnią funkcję regulacyjną, ujednolicając reguły postępowania dla całego społeczeństwa. Działania interwencyjne mogą być podejmowane w różnych aspektach funkcjonowania miasta i mają na celu najczęściej „gaszenie pożaru”, czyli są podejmowane po wystąpieniu niepożądanego zjawiska lub działania. Jednym z najważniejszych działań interwencyjnych władz publicznych są te odnoszące się do kształtowania ładu przestrzenny. Kultura przestrzeni jest deterministycznym uwarunkowaniem rozwoju w krótkim okresie. Organizowanie i dostępność przestrzeni ma wpływ na relacje społeczne i ekonomiczne, a także wpływa na kształtowanie kultury zachowań.

W odróżnieniu od działań krótkoterminowych działania w okresie długim są skierowane na planowanie strategiczne tj. budowanie polityki kulturowej, budowanie relacji oraz prowadzenie inwestycji sprzyjających rozwojowi regeneratywnemu. W długim okresie, poprzez internalizację wartości mających swoje źródło w kulturze, możemy zmienić strukturę kosztową i bazować na zarządzaniu przez wartości. Wspomniane działania odnoszą się do budowania relacji społecznych, kształtowania wartości zawiązanych z poczuciem odpowiedzialność za wspólnotę i dobra publiczne, zaangażowania społecznego współpracy, chęci uczestniczenia w budowaniu miasta regeneratywnego. Ogromne znaczenie ma też psychologiczny wymiar kultury, który pozwala na identyfikowanie wartości kultury materialnej i niematerialnej w powiązaniu z ich wpływem na zachowania człowieka w złożonych regeneratywnych systemach miejskich. Tak zdobyta wiedza o wartościach powinna być podstawą do formułowania przesłanek i kierunków działań w polityce kulturalnej miasta regeneratywnego. Realizowanie działań w długim okresie jest możliwe przez realizowanie długookresowej polityki kulturalnej zarówno na poziomie lokalnym jak i krajowym. Jej celem jest promowanie postaw społecznych i wartości zgodnych z założeniami rozwoju regeneratywnego.

Konkluzje

Sukces nowej gospodarki regeneratywnej zależy od zbudowania nowego paradygmatu kultury gospodarki regeneratwnej, ale przede wszystkim od zbudowania społecznych trwałych podstaw kultury miasta regeneratywnego. Przez działania stymulujące rozwój kulturalny kształtujemy wartości społeczeństwa, które są podstawą do zmiany sposobu myślenia w kierunku regeneratywności. Dążenie do budowy miasta regeneratywnego jest możliwe jedynie poprzez zarządzanie przez wartości, gdyż to one stanowią o sposobie myślenia i postępowania, szczególnie w okresie długim. Wartości są kluczowe dla zmiany postrzegania miasta i są wyznacznikiem kierunku jego rozwoju. Zarządzanie wartością kulturową jest jednym z najważniejszych czynników sukcesu miasta regeneratywnego (Yu et al., 2019).

Działania publiczne i współpubliczne realizowane w ramach długofalowej polityki kulturalnej są bezcennymi instrumentami internalizacji wartości w społeczeństwie, które mogą się stać nowym sposobem myślenia i zachowania jednostek. Wysoki stopień internalizacji wartości skłania społeczeństwo do respektowania zasad i jednocześnie dostosowywania swojego zachowania i decyzji dla „dobra ogólnego”. Sprawia, że podejmowane działania nie są zorientowane na cele krótkoterminowe, ale są przemyślaną reakcją na to co się dzieje w otoczeniu. Jednocześnie internalizacja wartości stanowi o zaangażowaniu społeczeństwa w sprawy miasta. Ma także znaczenie dla podejmowania decyzji indywidualnych i grupowych. Może się to przełożyć się na stworzenie warunków pozwalających na dostosowywanie się do zmieniającego otoczenia, budowanie odporności istniejących systemów i w końcu powiązanie dalszego rozwoju społeczno-ekonomicznego z regeneracją systemów środowiska naturalnego.

Wartości promowane przez działania władz publicznych powinny być zatem zgodne z założeniami miasta regeneratywnego, w przeciwnym razie będziemy mieli do czynienia z dysonansem poznawczym (Festinger, 2007). Brak jednoznaczności w polityce kulturalnej objawiający się w promowaniu przez władze publiczne wartości nie wspierających rozwoju regeneratywnego jest jednym z głównych hamulców rozwoju regeneratywnego miast. Jest to istotne wyzwanie dla publicznych polityk kulturalnych nowej generacji. Powstaje istotne pytanie o systemową zdolność instytucji publicznych i politycznych do sterowania nowym zalążkowymi procesami.

Jedną z głównych barier w budowaniu miasta regeneratywnego jest skłonność do kwestionowania a lub wręcz ignorowania rzeczywistości a wynikająca z silnego przywiązania do tradycji kulturowych . Wartości wynikające z kultury są w ludziach na tyle silne, że bardzo trudno im się samoistnie przeciwstawić, rozważyć, zmienić. Odejście od idei stawiania człowieka na szczycie firmamentu świata, pozwalającego mu eksploatować i degradować ekosystemy jest ogromnym wyzwaniem. System przeświadczeń i wartości, który był budowany przez wieki wymaga długiego czasu, aby mógł zostać zmieniony. Potrzeba jest wytężonej pracy i konsekwentnej polityki, którą trzeba rozpocząć już dziś, abyśmy w swych działaniach mogli choc zbliżyć się do idei tworzenia miasta regeneratywnego. Paradygmat miasta regeneratywnego musi być ciągle propagowany i stanowić podstawę synchronizacji polityk cząstkowych, a zatem powinien przenikać wszystkie publiczne działania (public policies) zarówno średnio jak i długookresowe.

Literatura:

Bai, X., Surveyer, A., Elmqvist, T., Gatzweiler, F. W., Güneralp, B., Parnell, S., Prieur-Richard, A. H., Shrivastava, P., Siri, J. G., Stafford-Smith, M., Toussaint, J. P., & Webb, R. (2016). Defining and advancing a systems approach for sustainable cities. Current Opinion in Environmental Sustainability, 23, 69–78. https://doi.org/10.1016/j.cosust.2016.11.010

Boselli, F. (2016). Cities must be Regenerative. But what kind of Regeneration are we actually talking about? https://www.worldfuturecouncil.org/cities-must-regenerative-kind-regeneration-actually-talking/

Camrass, K. (2022). Urban regenerative thinking and practice: a systematic literature review. Building Research and Information, 50(3), 339–350. https://doi.org/10.1080/09613218.2021.1922266

Camrass, K. (2023). Regenerative Futures: Eight Principles for Thinking and Practice. Journal of Futures Studies, 28(1), 89–99. https://doi.org/10.6531/JFS.202309_28(1).0008

Cole, R. J. (2012). Regenerative design and development: Current theory and practice. Building Research and Information, 40(1), 1–6. https://doi.org/10.1080/09613218.2012.617516

Du Plessis, C. (2012). Towards a regenerative paradigm for the built environment. Building Research and Information, 40(1), 7–22. https://doi.org/10.1080/09613218.2012.628548

Du Plessis, C., & Brandon, P. (2015). An ecological worldview as basis for a regenerative sustainability paradigm for the built environment. Journal of Cleaner Production, 109, 53–61. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2014.09.098

Fayed, L., Elshater, A., & Rashed, R. (2020). Architecture and Urbanism: A Smart Outlook. Architecture and Urbanism: A Smart Outlook, November. https://doi.org/10.1007/978-3-030-52584-2

Festinger, L. (2007). Teoria dysonansu poznawczego. Wtdawnictwo Naukowe PWN.

Fullerton, J. (2015). How Universal Principles And Patterns. https://capitalinstitute.org/wp-content/uploads/2015/04/2015-Regenerative-Capitalism-4-20-15-final.pdf

Gibbons, L. V. (2020). Regenerative — The New Sustainable ? Sustainability (Switzerland), 12, 1–19.

Hawkes, J. (2001). The fourth pillar of sustainability: Culture’s essential role in public planning. In Common Ground Publishing Pty Ltd in association with the Cultural Development Network (Vic) (Issue May). http://www.culturaldevelopment.net.au/community/Downloads/HawkesJon(2001)TheFourthPillarOfSustainability.pdf

Lyle, J. T. (1996). Regenerative Design for Sustainable Development. Wiley.

Mang, P., & Reed, B. (2012). Designing from place: A regenerative framework and methodology. Building Research and Information, 40(1), 23–38. https://doi.org/10.1080/09613218.2012.621341

Markowski, T. (2024). Kultura miasta regeneracyjnego. https://www.regeneracjamiast.pl/wp-content/uploads/2023/11/Kultura-miasta-regeneracyjnego-zalozenia-programowe.pdf

Markowski, T., & Borsa, M. (2021). Miasto, polityka, planowanie. Wyższa Szkoła Techniczna w Katowicach.

Nurse, P. (2020). What is life? Understand biology in five steps. David Fickling Books.

Orankiewicz, A. (2019). Culture-based potential for the development of cities in Poland. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego We Wrocławiu, 63(4), 108–121. https://doi.org/10.15611/pn.2019.4.09

Rudewicz, J. (2019). Metabolizm i energia w mieście. Przegląd Uniwersytecki, 4–6, 21–24.

Schurig, S. (2018). Regenerative cities — an urban concept whose time has come! The Beam. https://medium.com/thebeammagazine/regenerative-cities-an-urban-concept-whose-time-has-come-e08b5271ccf8

Schurig, S., & Turan, K. (2022). The concept of a ‘regenerative city’: How to turn cities into regenerative systems. Journal of Urban Regeneration and Renewal, 15(2), 161–175.

Shannon, G., Issa, R., Wood, C., & Kelman, I. (2022). Regenerative economics for planetary health: A scoping review. International Health Trends and Perspectives, 2(3), 81–105. https://doi.org/10.32920/ihtp.v2i3.1704

Wolman, A. (1965). The metabolism of cities. Scientific American. Scientific American, 213.3:, 178–193.

Yu, T., Tang, Q., Wu, Y., Wang, Y., & Wu, Z. (2019). What determines the success of culture-led regeneration projects in China? Sustainability (Switzerland), 11(18), 1–21. https://doi.org/10.3390/su11184847

1. Cultural determinants of the regenerative city paradigm

Abstract: The experience of many cities confirms that reversing the spiral of collapse and transforming it into a spiral of development (regenerativeness) will not be possible using traditional financial and planning instruments. All actions to create regenerative capacities are embedded in a broad institutional and cultural context (conditions). In this article, we focus on culture as a phenomenon that conditions and influences the regenerative processes of cities and as the "subject" of the long-term impact of public policies on creating lasting cultural conditions for the regenerative metabolism of cities. The cultural conditions of a regenerative city refer to the identification and then shaping of the values ​​of a regenerative society. Moreover, the public authorities play a significant role in creating cultural conditions for a regenerative city. Through actions stimulating cultural development, society's values are shaped, which constitute the basis for a change of thinking towards regenerativeness. The success of the new regenerative economy, therefore, depends on building a new paradigm of the culture of the regenerative economy, but above all, on building lasting social foundations of the culture of a regenerative city. The article aims to systematize concepts, indicate key challenges of regenerativeness, and also determine the impact of culture on regenerative development by indicating actions that build the regenerativeness of cities.

Keywords: regenerative development, culture, city, public management, cultural policy