Błyskawica w Operacji „Pedestal”,czyli największa bitwa morska w ochronie konwoju na Maltę w II Wojnie Światowej.

 

Błyskawica w Operacji „Pedestal”,czyli największa bitwa morska w ochronie konwoju Drugiej Wojny Światowej.

Trzy zamieszkałe i kilka niezamieszkałych wysp, tworzących razem współcześnie istniejące państwo Malta, leży w samym środku Morza Śródziemnego, w środkowym miejscu między punktem, gdzie Włochy wraz z Sycylią oraz tunezyjski półwysep Al-Watan al-Kibli, tworzą zewnętrzne punkty przestrzeni znanej jako Cieśnina Sycylijska.

Malta jest położona wybitnie strategicznie, nic dziwnego, że przetoczyło się przez nią wiele konfliktów zbrojnych. Druga wojna światowa nie była wyjątkiem. Malta, położona w centrum Morza Śródziemnego, była kluczową bazą aliancką, umożliwiającą kontrolę szlaków morskich między Europą a Afryką Północną. W 1942 roku wyspa była oblężona przez siły Osi (Włochy i Niemcy), które bombardowały ją z powietrza i blokowały dostawy morskie, próbując zmusić Maltę do kapitulacji.

Najsłynniejsza bitwa morska podczas obrony Malty miała miejsce w dniach 10-15 sierpnia 1942 r., gdzie brały udział dwa polskie okręty ORP „Błyskawica” i ORP „Sokół”.

Operacja „Pedestal” (10–15 sierpnia 1942) miała na celu dostarczenie konwoju 14 statków handlowych z zaopatrzeniem (paliwo, amunicja, żywność) z Gibraltaru na Maltę, aby umożliwić jej dalszą obronę. Konwój (oznaczony jako WS.21S) składał się z 14 statków handlowych, eskortowanych przez potężną flotę Royal Navy, w tym 2 pancerniki (HMS „Nelson”, „Rodney”), 4 lotniskowce (HMS „Eagle”, „Victorious”, „Indomitable”, „Furious”), 7 krążowników, 26 niszczycieli (w tym ORP „Błyskawica”) oraz liczne mniejsze jednostki. Dowódcą operacji był wiceadmirał Edward Neville Syfret.

Konwój WS.21S wyruszył z Gibraltaru 10 sierpnia 1942 roku, podzielony był na główną grupę statków handlowych i eskortę (Force Z, obejmująca pancerniki, lotniskowce i niszczyciele). „Błyskawica” wchodziła w skład bliskiej eskorty, patrolując wokół statków handlowych, szczególnie tankowca SS „Ohio”, który przewoził kluczowe zapasy paliwa dla Malty. „Błyskawica” odegrała istotną rolę w tej operacji, wykazując się skutecznością w eskorcie konwoju, walce przeciwlotniczej i ochronie przed atakami morskimi. Poniżej przedstawię szczegółowy opis działań „Błyskawicy” w operacji „Pedestal”, z uwzględnieniem kontekstu, roli okrętu, taktyki, współpracy z brytyjskimi niszczycielami oraz znaczenia tych działań.

ORP „Błyskawica” w owym czasie była dowodzona przez kmdr,por, Ludwika Lichodziejewskiego, dowodził  wynikało to z jego doświadczenia z Błyskawicą w tym okresie. Podczas wcześniejszych operacji( np. dowodzenie ORP Kujawiak w operacji Harpoon) czyniło go odpowiedzialnym do tej trudnej misji. 

 Jego działania były wszak akceptowane przez Royal Navy ze względu na skuteczność. Jako dowódca, składał meldunki do Kierownictwa Marynarki Wojennej w Londynie, które przekazywało je Royal Navy. Jego raporty z Pedestal, obejmujące manewry i działania przeciwlotnicze, mogły być włączone do brytyjskich archiwów (np. ADM 199/1242 w The National Archives). W Pedestal jego współpraca z brytyjskimi niszczycielami była płynna, co potwierdzają raporty o skoordynowanych działaniach Force X .

„Błyskawica” była częścią eskortowej grupy niszczycieli, odpowiedzialnej za ochronę konwoju przed atakami lotniczymi, podwodnymi i nawodnymi. Przed „Pedestal” załoga „Błyskawicy” przeszła intensywne szkolenie z Royal Navy w bazach takich jak Scapa Flow, gdzie uczono taktyk zwalczania torpedowców i koordynacji w grupach eskortowych. HMS „Penn” i „Ledbury”, jako doświadczone jednostki, dzieliły się wiedzą o specyfice działań w Morzu Śródziemnym, gdzie włoskie torpedowce MAS były szczególnie aktywnym zagrożeniem. „Błyskawica” była nowoczesnym niszczycielem, wyposażonym w siedem dział kal. 120 mm, cztery działa przeciwlotnicze Bofors 40 mm, osiem karabinów maszynowych kal. 13,2 mm oraz sześć wyrzutni torpedowych. Jej główne zadania w operacji „Pedestal” obejmowały osłonę przeciwlotniczą, zwalczanie okrętów podwodnych. Operacja była jednym z najbardziej intensywnych testów dla „Błyskawicy” ze względu na skalę i różnorodność zagrożeń. Opiszmy szczegółowo przebieg działań w dniach 10–15 sierpnia 1942.

W pierwszych dniach operacji (10 – 11 sierpnia) Luftwaffe i włoskie lotnictwo przeprowadzały wstępne naloty rozpoznawcze. „Błyskawica” używała dział Bofors 40 mm i karabinów maszynowych do stawiania zapór ogniowych, odstraszając samoloty wroga. Jej rola była kluczowa w ochronie statków handlowych przed atakami bombowców nurkujących. Patrole przeciwpodwodne: „Błyskawica” wykorzystywała sonar ASDIC do wykrywania włoskich okrętów podwodnych i U-Bootów, które czaiły się na trasie konwoju. W dniu 11 sierpnia okręt przeprowadził kilka ataków bombami głębinowymi na podejrzane kontakty podwodne, choć nie potwierdzono zatopienia żadnego okrętu wroga.

„Błyskawica” działała w ścisłej koordynacji z brytyjskimi niszczycielami, takimi jak HMS „Ashanti”, „Eskimo” i „Icarus”, które tworzyły pierścień ochronny wokół konwoju. Brytyjskie okręty dzieliły się danymi radarowymi i koordynowały ruchy, co zwiększało skuteczność eskorty.

12 sierpnia konwój wkroczył w tzw. „Bomb Alley”, obszar szczególnej intensywności walk położony na wschód od Malty, na wybrzeżu pomiędzy Libią a Kretą, gdzie ataki Osi osiągnęły największą intensywność. Luftwaffe i włoskie lotnictwo przeprowadziły zmasowane naloty, a włoskie okręty podwodne i torpedowce (MAS) zaatakowały konwój. Tego dnia zatopiono lotniskowiec HMS „Eagle” i kilka statków handlowych.

„Błyskawica” zajmowała pozycję w zewnętrznym pierścieniu eskorty, często w pobliżu SS „Ohio”, co pozwalało na szybkie reagowanie na ataki z różnych kierunków. „Błyskawica” odegrała kluczową rolę w odpieraniu nalotów, szczególnie 12 sierpnia, kiedy Luftwaffe i Regia Aeronautica przeprowadziły skoordynowane ataki bombowców Heinkel He-111, Junkers Ju-87 Stuka i samolotów torpedowych Savoia-Marchetti SM.79. „Błyskawica” patrolując wokół konwoju, używała radaru i reflektorów do wykrywania torpedowców MAS, które zbliżały się pod osłoną nocy. Włoskie łodzie, o długości ok. 20–30 metrów i prędkości do 45 węzłów, były trudne do wykrycia, ale radar „Błyskawicy” umożliwił wczesne zauważenie ich ruchów. W nocy z 12 na 13 sierpnia okręt zidentyfikował kilka kontaktów nawodnych w odległości 2–3 mil morskich od konwoju. Okręt zestrzelił co najmniej jeden samolot wroga i uszkodził kilka innych, stawiając zapory ogniowe, które zmuszały bombowce do zrzucania ładunków z większej wysokości. Jego działa Bofors 40 mm okazały się szczególnie skuteczne przeciwko nisko latającym samolotom torpedowym.

Tankowiec SS „Ohio”, kluczowy dla dostarczenia paliwa na Maltę, stał się głównym celem ataków Osi. „Błyskawica” był jednym z niszczycieli przydzielonych do jego bezpośredniej ochrony, patrolując w pobliżu i odpierając ataki lotnicze i podwodne. W nocy z 12 na 13 sierpnia okręt stawiał zasłony dymne, aby utrudnić celowanie bombowcom i samolotom torpedowym. W dniu 13 sierpnia „Błyskawica” zaangażowała się w odpieranie ataków włoskich torpedowców MAS, które próbowały zaatakować konwój w nocy.

Komandor porucznik Tadeusz Lesisz, dowódca artylerii na okręcie, był odpowiedzialny za koordynację i kierowanie ogniem artylerii „Błyskawicy”, w tym 8 dział 102 mm (główne uzbrojenie okrętu) oraz dział przeciwlotniczych Bofors 40 mm i karabinów maszynowych 13,2 mm. Jego zadaniem było zapewnienie skutecznego ostrzału celów nawodnych (np. włoskich kutrów torpedowych MAS) oraz obrony przeciwlotniczej przeciwko Luftwaffe i Regia Aeronautica. Operacja była jednym z najcięższych testów dla „Błyskawicy” i jej załogi. Lesisz nadzorował ostrzał przeciwlotniczy podczas licznych ataków lotniczych w dniach 11–13 sierpnia, gdy konwój był bombardowany przez samoloty nurkujące Ju-87 Stuka, bombowce Ju-88, torpedowce SM.79 oraz włoskie myśliwce. Jego skuteczne kierowanie ogniem przyczyniło się do ochrony kluczowego tankowca SS „Ohio” i innych statków konwoju.

Kmdr.Lichodziejewski jako dowódca okrętu otrzymywał rozkazy od brytyjskich dowódców, takich jak adm. Harold Burrough (dowódca eskorty, tzw. Force X) i wiceadm. Edward Neville Syfret (głównodowodzący i dowódca tzw. Force Z) podczas Pedestal. Musiał dostosować się do brytyjskich procedur dowodzenia, które wymagały precyzyjnej komunikacji radiowej w języku angielskim, korzystania z systemów radarowych (np. typu 252) i sygnałów „swój-obcy” .

Lichodziejewski i jego załoga przechodzili szkolenia Royal Navy w Plymouth (Devonport), gdzie uczono ich obsługi brytyjskich radarów, systemów ASDIC i artylerii przeciwlotniczej. Przed Pedestal „Błyskawica” przeszła remont w Cowes, gdzie zainstalowano nowe działa Oerlikon 20 mm i radar, co wymagało współpracy z brytyjskimi technikami .

Wracając do dalszych działań bojowych, w szybkim reagowaniu na zagrożenia, np. odpieraniu ataków włoskich kutrów torpedowych MAS w nocy z 12 na 13 sierpnia. „Błyskawica” używała reflektorów i dział 102 mm do niszczenia lub odstraszania tych jednostek, a komandor Lesisz koordynował celowanie i salwy artyleryjskie.

Okręt używał swoich dział 120 mm i karabinów maszynowych, aby odstraszyć mniejsze jednostki wroga, wspierając brytyjskie niszczyciele, takie jak HMS „Penn” i „Ledbury”. Por. mar. Włodzimierz Opałko był II oficerem artylerii na „Błyskawicy”, odpowiedzialnym za koordynację ognia artyleryjskiego.

Opałko, znany z wcześniejszych działań (np. wykrycia peryskopu U-Boota w 1940 roku podczas eskorty konwoju SC-2), prawdopodobnie odegrał kluczową rolę w kierowaniu ogniem dział 102 mm i Bofors 40 mm przeciwko włoskim torpedowcom MAS w nocy z 12 na 13 sierpnia 1942 roku. Jego doświadczenie w obsłudze artylerii i radarów artyleryjskich (typu 285) pozwoliło na precyzyjne ostrzeliwanie szybkich łodzi wroga, co zmusiło je do odwrotu.

Intensywne ataki i ciągłe manewrowanie w ciasnym szyku konwoju wymagały od załogi „Błyskawicy” niezwykłej precyzji i wytrzymałości. Okręt zużył znaczną ilość amunicji przeciwlotniczej, co zmusiło go do uzupełnienia zapasów w trakcie operacji.

Końcowa faza operacji miała miejsce w dniach 14–15 sierpnia, po ciężkich stratach (9 z 14 statków handlowych zatopiono, w tym kilka krążowników i niszczycieli), pięć statków handlowych, w tym uszkodzony SS „Ohio”, dotarło na Maltę 15 sierpnia. „Błyskawica” kontynuowała eskortę do ostatnich etapów, zapewniając osłonę przeciwlotniczą i przeciwpodwodną.

Co robiła wtedy „Błyskawica”? W dniu 14 sierpnia towarzyszyła resztkom konwoju, wspierając HMS „Penn” i „Ledbury” w ochronie SS „Ohio”, który, mimo wielokrotnych uszkodzeń, dotarł do portu w Valletcie. „Błyskawica” odpierała ostatnie naloty Luftwaffe, które próbowały zatopić tankowiec w pobliżu Malty. Po dotarciu konwoju na Maltę „Błyskawica” pozostała w gotowości bojowej, patrolując wody wokół wyspy, aby zapobiec atakom na rozładowywane statki.

Podsumowując, ORP „Błyskawica” odegrała kluczową rolę w operacji „Pedestal” (10–15 sierpnia 1942), zapewniając osłonę przeciwlotniczą, przeciwpodwodną i eskortę dla konwoju dostarczającego zaopatrzenie na oblężoną Maltę. Jego działania, szczególnie w „Bomb Alley” 12–13 sierpnia, obejmowały zestrzelenie samolotów wroga, ochronę tankowca SS „Ohio” i odpieranie ataków włoskich torpedowców. Współpraca z brytyjskimi niszczycielami, takimi jak HMS „Ashanti” i „Ledbury”, umożliwiła skuteczną integrację „Błyskawicy” w alianckie operacje, dzięki wymianie taktyk, danych radarowych i wsparciu logistycznemu.

Warto dodać, że oprócz „Błyskawicy” w operacji Pedestal brał udział również ORP „Sokół”, dowodzony przez kmdr. por. Borysa Karnickiego. Miałem okazję brać udział w specjalnej uroczystości żałobnej na Cmentarzu na Oksywiu , gdy żona i córki przywiozły prochy zmarłego kmdr. por. Borysa Karnickiego w dniu 06.05.1985 r.

Jeżeli chodzi o „Sokoła”, to jego głównym zadaniem w sierpniu 1942 roku było prowadzenie patroli w okolicach Malty, monitorując ruchy wrogich okrętów podwodnych i nawodnych. Jego obecność była częścią szerszego systemu obrony Malty. „Sokół” wspierał logistykę operacji, pomagając w przygotowaniu Malty do przyjęcia konwoju. Okręty podwodne z Malty, w tym „Sokół”, pełniły rolę rozpoznawczą, dostarczając informacji o ruchach wrogich jednostek.

Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni realizuje program „Ludzie Błyskawicy”. Ma on na celu skompletowanie pełnej listy załóg okrętu, ale nie opublikowano jeszcze szczegółowych danych dotyczących operacji udziału okrętu w Operacji „Pedestal”.

Sukces „Pedestal” uratował Maltę i miał strategiczne znaczenie dla kampanii śródziemnomorskiej. Umożliwił on dalsze ataki na linie zaopatrzeniowe Osi w Afryce Północnej, co miało kluczowe znaczenie dla kampanii w 1942 roku. Udział „Błyskawicy” wzmocnił polsko-brytyjski sojusz i podniósł morale polskich sił zbrojnych. Problem pojawił się dopiero później, gdy brytyjski premier Winston Churchill sprzedał Polskę Sowietom w czasie konferencji pokojowych w Teheranie i Jałcie, a na końcu 8 czerwca 1946 roku Brytyjczycy podziękowali polskim marynarzom w taki sposób, że odmówili ich udziału w defiladzie zwycięstwa w Londynie. 28 maja tegoż roku, zdjęto także polską banderę na „Błyskawicy”, a Polską Marynarkę Wojenną rozwiązano.