Kulturowe uwarunkowania paradygmatu miasta regeneratywnego, częsć I.

 

Tadeusz Markowski

Agnieszka Orankiewicz

Uniwersytet Łódzki

Wydział Zarządzania

Katedra Zarządzania Miastem i Regionem

Kulturowe uwarunkowania paradygmatu miasta regeneratywnego

Zarys treści: Doświadczenie wielu miast potwierdza, że odwrócenie wektora spirali zapaści i przekształcenie jej w spiralę rozwoju (regeneratywności) nie powiedzie się przy użyciu tradycyjnych instrumentów finansowych i planistycznych. Wszystkie działania na rzecz wytworzenia zdolności regeneratywnej są osadzone w szerokim kontekście (uwarunkowaniu) instytucjonalnym a przede wszystkim kulturowym. W artykule koncentrujemy się na kulturze jako zjawisku warunkującym i wpływającym na procesy regeneracyjne miast i jako „przedmiotu” długookresowego oddziaływania polityk publicznych celem stworzenia trwałych kulturowych uwarunkowań regeneracyjnego metabolizmu miast. Celem artykułu jest systematyzacja pojęć i identyfikacja kluczowych wyzwań regeneratywności oraz określenie wpływu kultury dla rozwoju regeneratywnego przez rozpoznanie działań warunkujących budowanie regeneratywności miast.

Słowa kluczowe: rozwój regeneratywny, kultura, miasto, zarządzanie publiczne, polityka kulturalna

1. Wprowadzenie

Od czasu, gdy John Tillman Lyle opublikował „Regenerative Design for Sustainable Development” (Lyle, 1996), koncepcja regeneratywności zaczęła zyskiwać na popularności. Zauważono, że utrzymywanie neutralnego wpływu na środowisko przestało być wystarczające, a zrównoważone rozwiązania nie przynosiły już oczekiwanych rezultatów, co wymusiło potrzebę alternatywnego podejścia do rozwoju. W sytuacji coraz szybciej postępującej degradacji środowiska oraz systemów społecznych i gospodarczych konieczna stała się zmiana wzorców myślenia i działania, aby przywrócić i poprawić zdrowie i funkcjonalność wszystkich ekosystemów.

Pojęcie regeneratywności oznaczające odnowienie, czy odrodzenie, opisuje proces przekształcania, którego efekt jest nasycony nowymi aspiracjami i możliwościami choć jednocześnie zawiera ślady poprzedniego stanu (Cole, 2012). Regeneratywność w odróżnieniu od regeneracji jest stanem aktywnym, nie polega na odpoczynku w celu „samouleczenia”, ale na podejmowaniu aktywnych działań mających na celu wspieranie takich postaw i stanów, które staną się katalizatorem kolejnych zmian realizujących ideę odbudowy i nadawania nowego znaczenia zdegradowanym systemom. Ekonomia regeneratywna sprzyja ugruntowanym, pragmatycznym rozwiązaniom szerszych kryzysów ludzkich i ekologicznych, które wychodzą poza dyskurs rozwoju w kierunku rewitalizacji. Wykorzystuje uniwersalne wzorce i zasady zgodne z naturą oraz szacunku dla różnorodności, społeczności i miejsca (Fullerton, 2015; Shannon et al., 2022). Regeneratywność wyraża się w sposobie myślenia wykraczającym poza zrównoważony rozwój w kierunku przyszłości, w której systemy społeczne, ekonomiczne i środowiskowe będą miały zdolność do ewolucji i odtwarzania się (Shannon et al., 2022). Sednem projektowania regeneratywnego jest świadome projektowanie całych ekosystemów, tak aby umożliwiały one koegzystencję ludzi ze środowiskiem naturalnym, przy jednoczesnej ciągłej regeneratywności systemów. Pytaniem nie jest już, jak zmniejszyć negatywny wpływ naszych działań, ale raczej, w jaki sposób każde działanie może przyczynić się do kreowania pozytywnej przyszłości (Du Plessis & Brandon, 2015).

Rozwój regeneratywny ma na celu działanie prewencyjne, polegające na wzmocnieniu zdolności adaptacyjnych, odwótrczych i integracyjnych globalnego systemu społeczno-ekonomiczno-ekologicznego, aby stworzyć warunki dla pomyślnej i dostatniej przyszłości nie tylko dla gatunku ludzkiego, ale dla całego życia (Du Plessis, 2012). Aby tak się stało, musimy zmienić nasz antropocentryczny światopogląd, który utowarowia i eksploatuje przyrodę, jak gdyby zasoby planety istniały po to, aby zaspokoić stale rosnące potrzeby człowieka (Du Plessis, 2012; Mang & Reed, 2012). Rozwój regeneratywny nie skupia się tylko na gatunku ludzkim, ale na rozwoju i wzmocnieniu potencjału ewolucyjnego całego życia, dla którego potrzeba jest w pełni zintegrowanej regeneracji systemu społeczno- ekonomiczno- ekologicznego. W mieście regeneratywnym zostaje przywrócona ponowna integracja człowieka z naturą. Regeneratywność traktuje każde życie (także ludzkie) jako jeden autopojetyczny system, który reaguje na otoczenie w sposób umożliwiający mu odtwarzanie się i dalszy rozwój.

Co więcej, myśląc o rozwoju regeneratywnym musimy patrzeć długofalowo, uwzględniając negatywne skutki działalności człowieka na przyrodę, która decyduje o naszym rozwoju w przyszłości. Rozwój cywilizacyjny konsekwentnie prowadzi do koncentracji procesów aktywności ludzkiej w strukturach zurbanizowanych (miejskich). Jesteśmy cywilizacją miast a to oznacza szczególną koncentrację negatywnych skutków dla przyszłości planety w strukturach zurbanizowanych. Zmiana paradygmatu rozwoju w stronę gospodarowania regeneratywnego musi zatem dotyczyć przede wszystkim miast. Tak więc paradygmat miasta regeneratywnego staje się kluczem do zmiany paradygmatu rozwoju całej cywilizacji w stronę rozwoju regeneratywnego.

Paradygmat miasta regeneratywnego zaczyna stopniowo zastępować koncepcje zrównoważonego rozwoju miast, które były dotychczas lansowane (niestety z małym praktycznym skutkiem) przez świat nauki, polityki i organizacje społeczne. Koncepcja miasta regenratywnego rozwijana w ramach systemów społeczno-politycznych jest więc siłą rzeczy obarczona pewnym uproszczeniem i swoistym schematyzmem wynikającym z pragmatyki publicznego zarzadzania. Warto jednak korzystać z tego aplikacyjno-koncepcyjnego dorobku celem dalszego rozwijania spójnego paradygmatu miasta regeneratywnego.

Największym wyzwaniem w paradygmacie miasta regeneratywnego jest zmiana myślenia o człowieku jako centrum, któremu należy podporządkować wszystkie zasoby, systemy. To przekonanie jest silnie zakorzenione w kulturze i wiąże się z wartościami, które są kształtowane przez kulturę. Jednocześnie dążenie do regeneratywności musi wiązać się ze zrozumieniem i podzielaniem wartości rozwoju regeneratywnego przez społeczeństwo. Zdaniem autorów stworzenie regeneratywnego modelu gospodarowania jest warunkowane i determinowane czynnikami kulturowymi.

Artykuł został podzielony na cztery części. Sekcja 2 krótko opisuje paradygmat miasta regeneratywnego, szczególną uwagę poświęcając zasadom i rodzajom regeneratywności. W sekcji 3 skupiono uwagę na rozumieniu kultury miasta regeneratywnego, a następnie w sekcji 4 odniesiono się do działań krótko i długookresowych wspierających kulturowe uwarunkowania realizacji założeń koncepcji miasta regeneratywnego. W podsumowaniu zamieszczone zostały uwagi odnoszące się do strategicznych wyzwań miasta regeneratywnego, a także zaakcentowane zostały kulturowe bariery budowania miasta regeneratywnego.