Kultura miasta regeneracyjnego.

 Tadeusz Markowski

Agnieszka Orankiewicz

Uniwersytet Łódzki

Wydział Zarządzania

 Musimy zakwestionować dotychczasową terminologię zrównoważonego miasta, ponieważ nie jest już ona wystarczająca, a w dzisiejszych czasach nie chodzi już o utrzymanie status quo tylko o rozwijanie regeneracyjnej relacji między miastami a systemem naturalnym. Należy zwrócić uwagę na dziesięć zasad miasta regeneratywnego dotyczących: żywotności, sprawiedliwości, ekologii, odżywiania. 

Boselli, 2016) podkreśla, że pomimo iż ostatecznym celem miasta regeneratywnego jest możliwość regeneracji zasobów naturalnych to koncepcja regeneratywności jest dużo bardziej kompleksowa. Aby ją lepiej zrozumieć wskazuje na cztery typy regeneratywności miast. Pierwszym z nich jest regeneratywność zasobów, która zakłada przejście od gospodarowania linearnego do gospodarowania cyrkularnego. Oznacza to konieczność zamknięcia cyklu zasobów miejskich poprzez znalezienie wartości w produktach, które tradycyjnie uważa się za odpady, i wykorzystanie ich jako wkładów zasobów w lokalnych i regionalnych systemach produkcynia regeneratywność kapitału naturalnego i ekosystemów miejskich, rozumianą jako przejście od konsumpcji do produkcji potrzebnych zasobów. Miasto regeneratywne aktywnie przyczynia się do odbudowy kapitału naturalnego i ekosystemów, od których jest zależne, a ulepszona infrastruktura usług ekosystemowych miasta ma poprawić jego samowystarczalność i odporność. Tak rozumiana regeneratywność prowadzi do odnowienia i wzmocnienia relacji pomiędzy miastami oraz między obszarami miejskimi i wiejskimi, które stanowią zaplecze rozwojowe miasta. Kolejnym typ regeneratywności odnosi się do przestrzeni miejskich i polega na przebudowie i nadaniu nowego znaczenia istniejącej tkance miejskiej zamiast tworzenia nowych obszarów. Zwraca się tu uwagę na bardziej efektywne wykorzystanie energii, zasobów, infrastruktury i transportu poprzez zwiększenie gęstości przestrzeni miejskich. Ostatnim wymienionym rodzajem jest regeneratywność społeczna, której efektem będzie przejście od pasywnego do aktywnego zaangażowania w sprawy miasta. Bardziej zaangażowani i uczestniczący w procesach decyzyjnych mieszkańcy stają się motorem do projektów regeneratywnych w mieście, tworzenia bardziej dynamicznej i skupionej na rzeczywistych problemach społeczności miejskiej(Boselli, 2016.

Gibbons, 2020 utrzymuje, że chociaż koncepcja zrównoważonej regeneratywności została sformułowana stosunkowo niedawno to jej zasady są stosowane we współczesnej kulturze od ponad 60 lat. Jednocześnie wskazuje sześć obszarów w jakich stosowane są zasady tej koncepcji: rozwój ukierunkowany terytorialnie, projektowanie ekologiczne, zarządzanie regeneratywne, regeneratywne rolnictwo, regeneratywny kapitalizm i rozwój społeczności.

Kultura materialna i niematerialna miasta

Kultura miasta regeneratywnego

Kultura jest wszechobecną i nieodłączną częścią ludzkiego życia. Z jednej strony ma ona charakter normatywny odnoszący się do dziedzictwa kulturowego, tożsamości, wartości historycznych, patriotycznych czy religijnych i tym samym stanowi fundament do ciągłego rozwoju zarówno jednostki jak i całych społeczności. Z drugiej strony, kultura stanowi pole do ekspresji twórczej, stwarza przestrzeń dla kreatywności, budzi ciekawość poznania, co napędza rozwój człowieka na różnych płaszczyznach.

Miasto jako twór cywilizacji człowieka jest wytworem kultury. Tożsamość miasta i społeczeństwa jest budowana przez kulturę materialną i niematerialną, toteż wszystkie zmiany jakie mają nastąpić w podejściu do rozwoju miasta mają swój początek w kulturze. Miasto regeneratywne musi być zatem wytworem nowej kultury – kultury regeneratywnej. Jeśli uznamy, że system wartości kulturowych miasta regeneratywnego jest istotny dla budowania narodowej gospodarki regenaratywnej to musi być on także wspierany z poziomu krajowego (w ramach „regenarytwnej polityki miejskiej”) oraz propagowany w innych jednostkach terytorialnych. Koncepcja kultury jest bezcennym narzędziem, które jednak pozostaje w większości ignorowane przez decydentów przy planowaniu przyszłości i ocenie przeszłości (Hawkes, 2001; Orankiewicz, 2019). Kultura stanowi najistotniejsze społeczne i jednocześnie relatywnie wysoce inercyjne uwarunkowanie procesów przemian cywilizacyjnych.

Kultura miasta regeneracyjnego ma swój wymiar produktowy (materialny i niematerialny), procesowy; i psychospołeczny (wartościowy)¹

• Wymiar produktowy odnosi się do produktów kultury materialnej i niematerialnej i ich roli w budowaniu miasta zdolnego do regeneracji

• Wymiar procesowy akcentuje nową kulturę organizacyjną miasta regeneratywnego czyli uwarunkowania, procesy i działania związane z przekształceniami miasta w stronę trwałej zdolności regeneracyjnej.

• Wymiar psychospołeczny koncentruje się na budowaniu systemu wartości i relacji społecznych

Kultura jest istotnym czynnikiem determinującym procesy społeczno-ekonomiczne i sama w sobie jest procesem tworzenia wartości, które są podstawą zmian. Kultura niematerialna zmienia się stosunkowo wolno i podlega pewnej bezwładności. Inercja kultury niematerialnej objawia się w trudności szybkiej adaptacji lub zmiany takich jej elementów jak wartości, obyczaje, tradycje czy wyznania nawet w obliczu szybkich przemian technologicznych, społecznych czy gospodarczych. Z drugiej strony zjawisko inercji może prowadzić do opóźnienia i oporu wobec koniecznych zmian, które są efektem aktualnych wyzwać społecznych, ekonomicznych i środowiskowych.

Kultura niematerialna jest powiązana z kulturą materialną (dziedzictwem materialnym) w czasoprzestrzeni miasta (Markowski, 2024). Jednocześnie przestrzeń, kultura architektoniczna czy zabudowania miejskie znacząco wpływają na kształtowanie systemów wartości społeczeństwa, a także warunkują zmiany w kulturze organizacyjnej.

Kultura przestrzeni, kultura organizacyjna i kultura wartości są ściśle ze sobą powiązane chociaż w praktyce zarządzania przestrzenią są wyraźnie rozdzielane jako niezależne sfery należące najczęściej do polityki przestrzennej, urbanistycznej odrębnej od polityki kulturalnej i ochrony dziedzictwa.

Pojęcie kultury przestrzeni możemy interpretować wielorako. Z jednej strony jest to zespół zasad społecznych, politycznych, prawnych, które pozwalają kształtować przestrzeń i które są wpisane w system wartości zasad, reguł i stosunków społecznych. Z drugiej strony to także zgromadzone w przestrzeni formy zagospodarowania, układy przyrodnicze i krajobrazowe oraz procesy społeczne, gospodarcze i przyrodnicze.

Wychodząc od ekonomicznej kategorii przestrzeni jako quasi publicznego zasobu (wspólnie wytworzonego i użytkowanego dobra) bardziej jasne i zrozumiałe staje się spojrzenie na przestrzeń w kategoriach strategicznych wartości niezmiernie istotnych dla rozwoju społeczeństw. Przestrzeń mająca charakter użytkowy jest również miejscem nagromadzenia dziedzictwa kultury materialnej i niematerialnej. Co więcej, jej sposób zorganizowania pod kątem szeroko rozumniej dostępności wewnętrznej i zewnętrznej determinuje relacje społeczne i wytwórcze. W tym sensie znajdujemy istotny wpływ kultury przestrzeni na długofalowe procesy społeczne i gospodarcze oraz ich szeroko rozumianą „sprawność” w długiej perspektywie. Jego konsekwencją są wzajemne relacje między ewolucją człowieka i jego środowiskiem przyrodniczym i antropogenicznym. Te przemiany i relacje nie ujawniają się w krótkim okresie czasu toteż często pozostają poza zainteresowaniem społeczeństwa. Jest to szczególnie widoczne w społeczeństwach, w których piramida wartości nastawiona jest na podstawowe dobra materialne i bytowe. W takiej sytuacji kształtowanie wartości kulturowych i ich wzmacniane staje się polem do działania ze strony elit i instytucji publicznych, których celem winna być ochrona długofalowych interesów dla strategicznego utrzymywania potencjałów rozwojowych. W przeciwnym razie koszty ekonomiczne i społeczne jakie ponosi społeczeństwo gospodarując wadliwie zasobami „przestrzennymi” mogą być bardzo wysokie.

Gospodarowanie w przestrzeni i przestrzenią jest też uwarunkowane kulturą organizacyjną społeczeństw. Jest to podejście bliskie naukom o zarządzaniu zajmujących się kulturą organizacji. Kultura organizacji jest cechą relatywnie trwałą, dlatego w krótkim okresie jest uwarunkowaniem zarówno dla procesów rynkowych jak i dla działań interwencyjnych w sferze gospodarowania przestrzennego. Jednocześnie kultura organizacyjna jest i powinna być kształtowana w procesach długofalowych. Na kulturę organizacyjną istotnie wpływa kultura materialna jako sposób zagospodarowania, estetyka, czy dziedzictwo materialne. Kultura organizacyjna i kultura materialna wchodzą ze sobą w silne zwrotne relacje (interakcje). Impulsy rynkowe w gospodarce przestrzennej tj. na rynkach nieruchomości są procesem wysoce zawodnym i generują znaczne negatywne efekty zewnętrzne, w związku z tym gospodarowanie przestrzenne wymaga uregulowania prawnego, ogólnosystemowego (kodeks budowlany, wyspecjalizowane przepisy czy planowanie miejscowe). Interwencje władz publicznych na rynkach nieruchomości i budowlanych poprzez wprowadzanie norm, regulacji i polityk mają znaczący wpływ na wiele aspektów funkcjonowania tych rynków mogąc zarówno stymulować rozwój jak i wprowadzać pewne ograniczenia. Właśnie z tego względu możemy postawić jednoznaczną tezę, że kształtowanie kultury materialnej związanej z zagospodarowaniem terenów jest środkiem do formowania i podnoszenia na wyższy poziom kultury organizacyjnej oraz kultury wartości tworzonej przez społeczeństwo funkcjonującej w ramach kultury materialnej. Z pewnością możemy skonstatować, że kultura w sferze organizacyjnych systemów społecznych gospodarczych i administracyjnych może mieć negatywny w wpływ na materialną sferę zagospodarowania, której wyrazem jest określona kultura materialna (dziedzictwo kulturowe, przyrodnicze). Wyraża się to brakiem balansu i symbiozy pomiędzy środowiskiem naturalnym, kulturowym i zabudowanym (Du Plessis, 2012)

Kultura przestrzeni w ujęciu holistycznym obejmuje zatem składniki kultury materialnej i niematerialnej, wpływa na kulturę organizacyjną społeczeństwa w określonych układach rządowych samorządowych oraz systemy wartości społeczeństw. Tak rozumiana kultura przestrzeni jest wyrazem ewolucji systemu społecznego z jego systemem wartości wpływającym na stosunek do przestrzeni jako wspólnotowego dobra jak i takiego gospodarowania, które w zdecydowanie w większym zakresie chroni wartości wyższego rzędu ważne z perspektywy długiego trwania. Niska kultura przestrzeni przejawia się wysokich kosztach społecznych i środowiskowych funkcjonowania społeczeństwa, niższej jakości życia.

Kultura jako dzieło ludzkiego umysłu i rozwoju jest wytworem cywilizacji kreując normy i wartości społeczne. Wpływa ona na kształtowanie i późniejsze funkcjonowanie systemów społecznych i wytwórczych, kształtując kulturę cywilizacji miasta regeneratywnego . Kultura wyrażana jest poprzez przestrzeń, sposób jej zagospodarowania, funkcjonowania, a także stosunek różnych zasobów ekonomicznych i walorów przyrodniczych w przestrzeni.

Kultura przestrzeni w ujęciu holistycznym obejmuje zatem składniki kultury materialnej i niematerialnej, wpływa na kulturę organizacyjną społeczeństwa w określonych układach rządowych samorządowych oraz systemy wartości społeczeństw. Tak rozumiana kultura przestrzeni jest wyrazem ewolucji systemu społecznego z jego systemem wartości wpływającym na stosunek do przestrzeni jako wspólnotowego dobra jak i takiego gospodarowania, które w zdecydowanie w większym zakresie chroni wartości wyższego rzędu ważne z perspektywy długiego trwania. Niska kultura przestrzeni przejawia się wysokich kosztach społecznych i środowiskowych funkcjonowania społeczeństwa, niższej jakości życia.

Kultura przestrzeni w ujęciu holistycznym obejmuje zatem składniki kultury materialnej i niematerialnej, wpływa na kulturę organizacyjną społeczeństwa w określonych układach rządowych samorządowych oraz systemy wartości społeczeństw. Tak rozumiana kultura przestrzeni jest wyrazem ewolucji systemu społecznego z jego systemem wartości wpływającym na stosunek do przestrzeni jako wspólnotowego dobra jak i takiego gospodarowania, które w zdecydowanie w większym zakresie chroni wartości wyższego rzędu ważne z perspektywy długiego trwania. Niska kultura przestrzeni przejawia się wysokich kosztach społecznych i środowiskowych funkcjonowania społeczeństwa, niższej jakości życia.

Kultura jako dzieło ludzkiego umysłu i rozwoju jest wytworem cywilizacji kreując normy i wartości społeczne. Wpływa ona na kształtowanie i późniejsze funkcjonowanie systemów społecznych i wytwórczych, kształtując kulturę cywilizacji miasta regeneratywnego