IV KONGRES REGENERACJI MIAST PRZEMYSŁOWYCH

 IV KONGRES REGENERACJI MIAST PRZEMYSŁOWYCH

Profesor dr hab, Jerzy Hausner

Profesor dr hab. Tadeusz Markowski

Kultura miasta regeneracyjnego, Maj 14-15 2024 ECI Łódź

Założenia kongresu

Wprowadzenie w ogólną ideę Kongresu

Koncepcja miasta regeneracyjnego jest coraz częściej przyjmowana za klucz do odwrócenia procesu

niekontrolowanego chaotycznego rozrostu urbanizacji i rozlewania się miast oraz zaniku ich

rozwojowego dynamizmu. Nie idzie w tym przypadku jedynie o rewitalizację określonych

degenerujących się obszarów miasta, ale wytyczenie jego nowej rozwojowej trajektorii i

uruchomienie sił napędowych wprowadzających miasto na tę trajektorię celem uzyskania trwałej

zdolności regeneracyjnej bez konieczności silnej zewnętrznej interwencji w sferze funkcjonalno-

przestrzennej. Miasta regeneracyjne mają zasadniczo za zadanie wzmacniać prośrodowiskowe

regenerujące relacje między miastami a systemem naturalnym, od którego zasobów one zależą, a

także wspierać społeczności miejskie, jako głównych beneficjentów tego procesu.

Pojęcie „regeneracji” ma dwa człony – „generację” oraz „re”. Dlatego nie należy go definiować jako

odtworzenie. Człon podstawowy to generacja, czyli tworzenie, wytwarzanie. Połączony z „re”

implikuje bardziej odnowienie niż odtworzenie – bardziej pojawienie się czegoś nowego niż

podtrzymywanie starego. Regeneracja to korzystna społecznie przemiana – rozwój. W

przeciwieństwie do degeneracji – regresu. W przyrodzie i w społeczeństwie procesy niszczenia i

tworzenia występują spontanicznie. Nie da się ich zablokować. Ale można i należy pobudzać

regenerację i powstrzymywać degenerację.

Miasto regeneracyjne musi mieć otwartą społeczną czasoprzestrzeń. Nie można go określić poprzez

wyznaczenie jego sztywnych granic – fizycznych czy administracyjnych. Jego limes wyznacza

uwspólniona wyobraźnia mieszkańców, miejskie imaginarium. Takie, które wyznacza praktycznie

horyzont współdziałania i współodpowiedzialności. Zaprzeczeniem regeneracyjnego rozwoju miasta

jest jego chaotyczne rozlewanie się. To tylko przyspiesza degenerację miejskiej tkanki.

Fenomen kurczących się miast (degeneracyjnych) polega na wyczerpywaniu się tych zasobów i

możliwości, które dotychczas zapewniały miastu rozwój, napędzały działanie rozwojowej spirali, w

tym zasobów ludzkich. Nie da się prosto tych zasobów odtworzyć i pozyskać. Spirala zastoju się

nakręca. Mnożą się twarde ograniczenia. Miasto funkcjonuje coraz gorzej. Aby zapobiec upadkowi,

pozostaje sięgnięcie po te zasoby i możliwości, z których miasto i jego mieszkańcy korzystali mniej lub

marginalnie, i regeneratywne ich uruchomienie. Oznacza to głęboką zmianę strukturalną a przede

wszystkim zmianę innowacyjną w odkrywaniu nowych zastosowań endogennych zasobów. Taka

zmiana wiąże się z wyznaczeniem nowej trajektorii i wykreowaniem nowej spirali rozwoju.

Proces ten powinien być wspomagany przez władze regionalne i krajowe, ale jego ośrodkiem muszą

być aktorzy lokalni. Sednem takiego działania nie jest obrona tego, co dotychczas dominowało, w

nadziei, że zatrzyma to upadek, ale uruchomienie nowych sił rozwojowych na podstawie realistycznej

oceny tego, czym miasto faktycznie dysponuje, i jakie działania mogą pobudzić aktywność

mieszkańców i obywatelskie zaangażowanie.

Doświadczenie wielu miast potwierdza, że odwrócenie wektora spirali zapaści i przekształcenie jej w

spiralę rozwoju (regeneracja) nie powiedzie się przy użyciu tradycyjnych instrumentów finansowych i

planistycznych. Wszystkie działania na rzecz wytworzenia zdolności regeneracyjnej są osadzone w

szerokim kontekście (uwarunkowaniu) instytucjonalnym a przede wszystkim kulturowym. I właśnie

2

ten kontekst regeneracji podejmujemy w 4 Kongresie dedykowanemu Regeneracji miasta

przemysłowego. Chcemy się skoncentrować na kulturze jako zjawisku warunkującym i wpływające

na procesy regeneracyjne miast i jako przedmiotu długookresowego oddziaływania polityk

publicznych celem stworzenia kulturowych uwarunkowań nowego metabolizmu regeneracyjnego

miast.

Kultura miasta regeneracyjnego

Kultura najczęściej jest rozumiana jako zespół norm wartości i artefaktów będących

wytworem cywilizacji. Kultura determinuje funkcjonowanie społeczeństw w większym

stopniu niż nam się to wydaje. Jednocześnie - szczególnie kultura niematerialna - tkwiąca w

wartościach i zachowaniach społeczności podlega relatywnie powolnym zmianom. Cechuje

się swoistą inercją, która w dużym stopniu jest związana lokalizacyjnie. Kultura jest więc

ważnym uwarunkowaniem procesów społeczno-gospodarczych jak i sama w sobie jest

procesem wytwarzania wartości, na które istnieje społeczne zapotrzebowanie.

Najczęściej w literaturze przedmiotu kulturę traktuje się jako nowy kreatywny napędowy

sektor gospodarczy, który jest konsekwencją rozwoju cywilizacji i wzrastającego popytu na

dobra (także niematerialne) wyższego rzędu za które jesteśmy gotowi coraz więcej płacić. W

koncepcji budowania miasta regeneracyjnego nie chcemy traktować kultury jako biznesu, ale

jako szczególną infrastrukturę instytucjonalną (otoczenie – środowisko kulturowe), w

której odbywa się zmiana trajektorii rozwoju, a kultura staje się największym źródłem

korzyści zewnętrznych internalizowanych w sposób bardziej pośredni niż bezpośredni

(komercyjny).

Tak rozumiana kultura oferuje więcej użyteczności publicznych (a w sposób pośredni wpływa

na wyższą produktywność korzystania z własnych zasobów). Wymaga to wypracowania

nowych mechanizmów jej finansowania i współwytwarzania i dzielenia się tak rozumianym

dobrem quasi publicznym. Kultura jest zatem instytucjonalnym uwarunkowaniem jak i

środkiem do przejścia z miasta konsumpcyjnego i degeneratywnego dla otoczenia, do miasta

regeneracyjnego - funkcjonującego i rozwijającego się wg nowego termodynamicznego

modelu ograniczającego skalę entropii wewnątrz i wobec otoczenia. To wymaga

zdefiniowania nowego paradygmatu długookresowej polityki kulturalnej miasta, która

powinna zostać ukierunkowana zapewnianie miejskim instytucjom kultury wysokiej

wiarygodności.

Takie podejście do kultury miasta zapobiega jej ideologizacji i upartyjnieniu. Nie ma w nim

miejsca na kulturę ku czci, kulturę duchowego poddaństwa, kulturę zaścianka. Umożliwia

natomiast regeneratywne wykorzystanie potencjału kulturowego miasta.

Kultura niematerialna jako fizyczna część czasoprzestrzeni miasta jest integralnie powiązana

z jego dziedzictwem materialnym. Dziedzictwo architektoniczno-urbanistyczne, ład

przestrzenny itd. wpływa i determinuje w sposób znaczący na przemiany w sferze kultury

niematerialnej, lokalnych systemach wartości i zachowaniach społecznych. Ten determinizm

długookresowy wynika z obiektywnej inercyjności struktury przestrzennych.

3

Kultura miasta regeneracyjnego ma swój wymiar produktowy i procesowy;

 Produktowy gdy patrzymy na specyfikę kultury – (produkty kultury) – miasta

zdolnego do regeneracji

 Procesowy, gdy akcentujemy jego nową kulturę organizacyjną czyli uwarunkowania,

procesy i działania związane z przekształceniami miasta w stronę trwałej zdolności

regeneracyjnej.

Przed nami szereg wyzwań zwianych z kulturą miast regeneracyjnego. Możemy mówić o

kulturze przedsiębiorczości, kulturze zarządzania, popkulturze. Kulturze przetwarzania rzeczy

zużytych do zaspokajania potrzeb podstawowych i estetycznych. Kulturze troski o

środowisko. Kulturze budowie instytucji wspólnotowych (kultura współpracy, tolerancji etc.

etc.) Kulturze organizacyjnej miasta

Możemy i musimy mówić o architekturze jako wielkoskalowej formie odziaływania na

wszelkie wartości kulturowe i zachowanie społeczne. O roli miejskich przestrzeni publicznych

w kształtowaniu lokalnych społeczności i zachowaniach przystających do zasad miasta

regeneracyjnego. O wpływie kultury na kapitał społeczny i zdolności do uwspólniania

wytwarzanych dóbr publicznych i quasi publicznych.

Kongres będzie starał się odpowiedzieć na następujące pytania:

Jak kultura wpływa na wartości, zachowanie społeczne. Jakie składowe i formy kultury mogą

wpływać na ich zmianę?

Jakim wytworami (produktami) kultury możemy zmienić terytorialne system miejskie?

Czy kultura może być w jakimś stopniu przedmiotem sterowania przez podmiot komercyjne,

publiczne, polityczne? Jakie są z tym związane szanse i zagrożenia?

Jakie zagwarantować powszechną dostępność do materialnego i niematerialnego

dziedzictwa?

Jakie składowe kultury są najważniejsze dla przemiany miast w stronę miasta

regeneracyjnego działającego zgodnie z wymogami środowiska naturalnego?

Czy materialne dziedzictwo, interaktywne muzea mogą i jak mogą wpływać na

innowacyjność i przedsiębiorczość np. w stronę budowania społecznie odpowiedzialnej

gospodarki?

Czy ludzie kultury chcą i widzą potrzebę zajęcia się wyzwaniami związanym z nowych

paradygmatem miejskim?

Kongres będzie podzielony na 3 wątki tematyczne:

a. Praktyki artystyczne - praktyki aktywistyczne (artysta zmienia miasto)

b. Instytucje kultury i kultura organizacyjna w procesie regeneracji miasta