Jakość życia i poprawa warunków bytowych jako cele rozwoju miasta.

 

Profesor Tadeusz Markowski Wydział Zarządzania UŁ.

ELEMENTY EKONOMIKI MIASTA

1. Jakość życia i poprawa warunków bytowych jako cele rozwoju miasta

1.1 Wprowadzenie

Zarządzanie rozwojem miasta może być rozpatrywane przez pryzmat różnych celów. Jednakże najistotniejszym kluczowym celem działania władz samorządowych jest dążenie do stałej poprawy warunków bytowych ludności. Wszystkie inne cele są pochodną lub środkami do osiągania tak zdefiniowanego celu. Wychodząc od takiego założenia, wybrane elementy ekonomiki miasta zaprezentowane w niniejszym rozdziale koncentrują się wokół pojęcia warunków bytowych. Innym istotnym dla celów niniejszej książki zagadnieniem teoretycznym są efekty zewnętrzne. Stanowią one istotny element wyjaśniający relacje między człowiekiem i jego warunkami bytowymi, stanowią też podstawę do wyjaśnienia i zrozumienia zasad gospodarki gruntami w mieście oraz ekonomicznych i przestrzennych aspektów rozwoju i zarządzania miastem.

1.2 Pojęcie warunków bytowych ludności

Literatura przedmiotu zajmująca się oceną warunków życia ludności operuje szeregiem pojęć, takich jak dobrobyt społeczny, dobrobyt psychiczny, poziom życia, jakość życia, stopa yciowa, styl życia, warunki bytowe ludności.

Często pojęcia te stosowane są zamiennie. Różni autorzy definiują je w odmienny sposób. Istnieje dość bogata literatura przedmiotu, w której można zapoznać się z poglądami autorów w tej dziedzinie. Niestety, jak do tej pory, poglądy i terminologia nie zostały jeszcze uporządkowane. W tej sytuacji nie wydaje się celowym ponowne dokonywanie przeglądu pojęć i definicji, gdyż zainteresowani tym przedmiotem znajdą je we wskazanej literaturze.

W definiowaniu i opisie warunków życia można dostrzec jedną wspólną tendencję wyrażającą się głównie we wprowadzaniu coraz to nowych elementów ilościowych i jakościowych. Jest to wynik uświadomienia sobie stale rosnących i zmieniających się potrzeb człowieka, jak i rzadkości występowania zasobów nienaruszonego środowiska naturalnego.

Jak pisze Ciechocińska (1981, s. 5 - 6), "początkowo punkt wyjścia stanowiła wyłącznie ocena warunków materialnego położenia, opisanych wyznacznikami ekonomicznymi [...]. Następnie poddano rewizji pojęcie konsumpcji i objęto nim także konsumpcję dóbr niematerialnych ze środków własnych ludności, jak i funduszy spożycia zbiorowego. W ten sposób problematyka infrastruktury społecznej, jak i jej dostępności i bogactwa form zinstytucjonalizowanych usług świadczonych przez wyspecjalizowaną sieć placówek i urządzeń, stała się integralną częścią warunków życia.

Kolejnym etapem stało się uwzględnienie warunków środowiska fizycznego, w którym żyje człowiek. Wskutek upowszechnienia się środowiska sztucznego stworzonego przez człowieka, jako podstawowej formy jego bytowania, ocena jakości walorów warunków środowiskowych nabiera ogromnego znaczenia. Wynika to z pogarszania się jego jakości wskutek postępującej degradacji środowiska przyrodniczego wraz z rozwojem współczesnej "cywilizacji technicznej".

W świetle powyższych stwierdzeń, autorka wskazuje na cztery syntetycznie ujmowane grupy elementów oddziaływujących na warunki życia:

1) poziom dochodów ludności gwarantujący określony poziom zaspokojenia potrzeb materialnych,

2) stopień wyposażenia w infrastrukturę mieszkaniową i komunalną,

3) stopień wyposażenia w infrastrukturę społeczną,

4) warunki środowiska fizycznego.

W ramach zaś tych grup, do opisu warunków życia niezbędna staje się oczywiście dalsza dekompozycja cech składowych, które łączą się z określonymi potrzebami człowieka. W zeszytach metodycznych Głównego Urzędu Statystycznego można znaleźć następującą definicję: "[Warunki bytu obejmują] całokształt relacji, w jakich żyje dane społeczeństwo, grupa społeczno-zawodowa, jednostka lub gospodarstwa domowe, wyrażających się w:

- warunkach, w których przebiega zachowanie "konsumpcyjne", wyborach indywidualnych, jak i stwarzanych przez to zachowanie możliwościach i sposobie korzystania z funduszy społecznych [...],

- warunkach ekologicznych [...],

- warunkach pracy, w tych ich aspektach, które wydatnie rzutują na całokształt życia (dojazdy, BHP, zmianowość),

- rozmiarach czasu wolnego i sposobach jego zagospodarowania,

- niektórych aspektach organizacji życia społecznego".

Na każdym poziomie tych hierarchicznych systemów, o warunkach bytowych decydują inne elementy. Wynika to z tego, że systemy te służą zaspokajaniu zhierarchizowanych potrzeb człowieka. Im niższy rząd potrzeb, tym większe znaczenie w ocenie warunków bytowych odgrywają elementy najbliższego otoczenia. Tak więc potrzeby niższego rzędu są najsilniej uwarunkowane przestrzennie.

Z kolei znaczenie wyższych hierarchicznie systemów, które służą zaspokajaniu części [potrzeb wyższego rzędu, zależy od stopnia zaspokojenia potrzeb niskiego rzędu. Wzrost poziomu zaspokajania potrzeb podstawowych sprzyja bowiem pojawieniu się potrzeb wyższego rzędu. Większość podstawowych potrzeb jest zaspokajana w najbliższym otoczeniu człowieka. Wydaje się więc oczywiste, że w polityce kształtowania warunków bytowych najważniejsze zadanie przypada władzom lokalnym. Dzieje się tak choćby z tego powodu, że są one odpowiedzialne za gospodarkę przestrzenną na swoim terenie. Jeżeli więc mówimy o polityce kształtowania warunków bytowych ludności na szczeblu lokalnym, to odnosimy ją głównie do kształtowania tych zewnętrznych elementów, które właśnie zależą od władz lokalnych regionu, miasta, gminy.

Ponieważ warunki bytowe są zróżnicowane przestrzennie, to stopień zaspokojenia potrzeb człowieka będzie zależał od jego aktualnego miejsca pobytu. Zróżnicowanie warunków bytowych w przestrzeni jest więc potencjalnym czynnikiem warunkującym przemieszczenia ludności, natomiast siłą napędową tych przemieszczeń jest możliwość porównania warunków bytowych w różnych miejscach przestrzeni. Warunki bytowe są również związane z określonym czasem. Wszystkie systemy społeczne, gospodarcze, przyrodnicze i techniczne, które kształtują warunki bytowe, znajdują się w ciągłej ewolucji; każda ich zmiana inaczej odbija się na sytuacji poszczególnych osób. Ludzie porównują warunki bytowe nie tylko w przestrzeni, ale i w czasie, tj. przez odniesienie się do warunków w okresie poprzednim. Ten drugi sposób porównań jest powszechniejszy. Oceny będą pozytywne wtedy, gdy ludzie będą odczuwać korzystne zmiany w stosunku do bezpośredniej przeszłości. Lepiej oceniane są sytuacje, w których następują dynamiczne pozytywne przeobrażenia niż te, w których poziom zaspokojenia potrzeb jest nawet wysoki, lecz nie ulega dalszemu podwyższaniu.

Potrzeby człowieka stale się zmieniają. Są one wynikiem rozwoju systemów społeczno-gospodarczych. Podobnie zmieniają się warunki bytowe, ponieważ stale ulegają zmianom relacje między człowiekiem a jego otoczeniem. Należy tu wyjaśnić, iż potrzeby są to te relacje, których człowiek pragnie w danym okresie, tj. chciałby, aby istniały, zaś warunki bytowe są relacjami istniejącymi w rzeczywistości. Oczywiste jest więc, że istnieją rozbieżności między warunkami, do jakich człowiek dąży a warunkami, jakie istnieją w rzeczywistości. Stosunek tych dwóch wartości związany jest z takimi kategoriami, jak poziom i jakość życia.