Międzynarodowy Kongres Kultura Miasta Regeneracyjnego Łódź 14-15 maja w EC1

 

EC1  Łódź – ul. Targo

wa 1/3Międzynarodowy Kongres Kultura Miasta Regeneracyjnego Łódź 14-15 maja w EC1 Międzynarodowy Kongres Kultura Miasta Regeneracyjnego Łódź 14-15 maja w EC1 Tadeusz Markowski

Międzynarodowy Kongres Kultura Miasta Regeneracyjnego Łódź 14-15 maja w EC1 

„Idea miast regeneracyjnych – na czym polega, jak ją realizować?”.

We współczesnej gospodarce mamy niebywałe przyśpieszenie technologiczne i innowacyjne, które sprawia, iż skracają się cykle życia produktów. W konsekwencji mamy przyspieszone zużycie nie tylko technologiczne ale i moralne produktów i nieruchomości. Następuje wzrost strumienia odpadów, emisji gazów cieplarnianych, nasilenie zagrożeń klimatycznych i geopolitycznych, etc.. To miasta są największymi konsumentami, producentami i reducentami i materii i energii.

Procesy zmian w sferze gospodarczej i społecznej następują jednak zdecydowanie szybciej niż w sferze zagospodarowania przestrzennego miast. Zmiany tkanki morfologicznej miast zachodzą relatywnie bardzo wolno. Możemy powiedzieć, że współczesny proces rozwoju cywilizacji prowadzi do coraz większego rozwarcia nożyc między dynamicznym światem funkcji a sferą zagospodarowania fizycznego miast. To sprawia, że koszty ekonomiczne, społeczne i środowiskowe tego cyklicznego i opóźnianego dopasowywania tkanki miejskiej do wymagań społeczno - gospodarczych są coraz większe.

Szacuje się, że sektor budowalny w Europie odpowiada za ok 40% emisji CO2.W Unii europejskiej budynki zużywają 40 energii oraz odpowiadają za 36 % emisji gazów cieplarnianych. Przenosząc te dane na miasta a dokładniej rzecz ujmując na miejskie funkcjonalne obszary urbanizacji zamieszkałe przez 80 % populacji Europejczyków, wskaźniki te sięgają odpowiednio 32% i 28,8 %. Obszary zurbanizowane są zatem najpoważniejszym wyzwaniem w nowym paradygmacie rozwoju sustensywnego. Można do kwestii budownictwa podejść sektorowo, ale problem jest zdecydowanie bardziej złożony jeśli rozpatrujemy budownictwo w kontekście funkcjonalno - przestrzennym miast. Wpływ tkanki miejskiej, sposób jej zlokalizowania, ukształtowania etc. wraz z użytkownikami i ich wzajemnymi relacjami współdecyduje o procesach przepływu materii i energii w wielu innych sferach życia społecznego i gospodarczego, transporcie, jak i w samym wytwarzaniu i gromadzeniu energii, czyli o metabolizmie miast.

Procesy anaboliczne i kataboliczne składające się na metabolizm miast współdecydują o kolejnych 20 - 30 % zużywanej energii i emisjach gazów cieplarnianych. W zależności od przyjętych kryteriów dla takich szacunków oraz rodzaju aktywności gospodarczej, czy konsumenckiej, które są głównie zlokalizowane w miastach, będziemy mówić o 80 % konsumpcji energii jaka zachodzi w miastach – przy wytwarzaniu w nich ponad 70 % emisji gazów cieplarnianych. Średnio w świecie te wskaźniki są tylko nieco niższe. https://unhabitat.org/topic/urban-energy. Aby zatem zachować perspektywę długiego trwania musimy pilnie poszukiwać nowej równowagi z przyrodą, i przywrócić jej pełnienie naturalnych funkcji, tak ważnych dla dalszego trwania ludzkości. Kluczowe jest tutaj odwrócenie historycznego procesu rozwoju struktur miejskich kosztem otoczenia.

Najważniejszym nośnikiem cywilizacyjnych procesów i rozwoju cyfrowej gospodarki jest energia elektryczna. Wytworzył się już swoisty globalny rynek popytu na „zielone generatory prądu” w systemach zdecentralizowanych i rozproszonych, o silnym związku z zagospodarowaniem przestrzennym miast. Transformacja energetyczna w stronę dekarbonizacji energii i zdecentralizowanych systemów energetycznych jest procesem nieodwracalnym. Kluczem do rozwoju staje się – niezależnie od potrzeby adaptacji do zmian klimatu – generowanie taniej energii elektrycznej. Rozwój zdecentralizowanych systemów i ich przewaga kosztowa jest ograniczana przez nieadekwatne formy układów zabudowy i organizacji urbanistyczno-architektonicznej. W ciągu ostatnich 30 40 lat zmieniały się diametralnie warunki gospodarowania. Porównując procesy urbanizacji z okresu ostatniego stulecia wyraźnie widzimy kolejny wielki wpływ rewolucji technologicznej i cyfrowej tzw. 4 nowej wielkiej fali innowacyjnej na przekształcenia cywilizacyjne i urbanizacyjne.

Te trwałe już zjawiska „nowej” cyfrowej gospodarki wymagają zmiany reguł dla organizacji procesów adaptacyjnych i regeneracyjnych miast. Niezbędnie jest dostosowanie zasad ekonomicznych i prawnych do nowych reguł gry o przestrzeń, adekwatnych do nowych wyzwań, tak aby jednocześnie zapewnić nowe konkurencyjne sposoby i zasoby ważne dla rozwoju cywilizacji w długiej perspektywy trwania. Dlatego właśnie jest nam potrzebny nowy paradygmat miast regeneracyjnego.

Diagnoza i wyzwania

Aktualny system gospodarowania w naszej cywilizacji sprzyja procesom przyspieszonej entropii materii i energii. Najdobitniejszym potwierdzeniem tego systemu są zmiany klimatyczne. Potrzebny jest nam nowy paradygmat gospodarowania, który porządkuje i regeneruje struktury żywe i materialne, czyli obniża poziom entropii. Takim początkiem nowego modelu gospodarowania powinno stać się miasto regenaracyjne. Pojęcie to w krajach wysoko rozwiniętych przyjęto jako klucz do odwrócenia procesu niekontrolowanego chaotycznego rozrostu urbanizacji i rozlewania się miast oraz zaniku rozwojowego dynamizmu. Nie idzie w tym przypadku jedynie o rewitalizację określonych degenerujących się obszarów miasta, ale wytyczenie jego nowej rozwojowej trajektorii i uruchomienie sił napędowych wprowadzających miasto na tę trajektorię celem uzyskania trwałej zdolności regeneracyjnej bez konieczności silnej zewnętrznej interwencji w sferze funkcjonalno-przestrzennej.

Tradycyjne władanie i gospodarowanie gruntami oraz nieruchomościami wykazuje na tyle silne ułomności, że w sposób dostrzegalny blokuje procesy adaptacji miast do nowych warunków gospodarowania. Skutki tego ponoszą w sposób bezpośredni społeczności miast w formie nadmiernych kosztów gospodarczych, społecznych, środowiskowych czy zdrowotnych,. etc.

Do takich dostrzegalnych kosztów możemy m.in. zaliczyć rozlewanie się urbanizacji, lokalizowanie wytwórczości na nowych terenach (green fields) kosztem usług ekosystemowych, pogorszenie dostępności usług i miejsc pracy, degradację terenów mieszkaniowych i poprzemysłowych (obecnie taniej jest - bez uwzględniania kosztów środowiska wybudować nowe niż adaptować i regenerować stare obiekty) etc. .

Wszystko to wymaga zmiany systemów regulacyjnych a przede wszystkim doprowadzenia do powszechnej internalizacji efektów zewnętrznych w systemie ekonomicznym i konsumenckim mieszkańców miast. Obecnie efekty zewnętrzne (pozytywne i negatywne) oraz nie odpłatnie przejmowane dobra wspólne (w tym usługi ekosystemowe), nadal wadliwie alokują zasoby w przestrzeni, przyśpieszając entropię systemów i przyczyniając się do zmian klimatu.

Kolejnym wyzwaniem wobec struktur funkcjonalno- przestrzennych miast jest wejście na przyspieszoną i innowacyjną ścieżkę rozwoju obiegu zamkniętego. Istotne są tu dwa wymiary jakim musi sprostać nowa struktura funkcjonalno-przestrzenna. Po pierwsze sprzyjać sprawnej logistyce surowców wtórnych, a po drugie włączyć struktury przestrzenne i tereny zurbanizowane do szybszej adaptacji do nowych wymagań funkcjonalnych. Jest to wyzwanie dla technologów, konstruktorów, architektów i urbanistów. Globalny wyścig w tym kierunku już się rozpoczął.

Także agrokultura miejska staje się nowym wyzwaniem i rozwiązaniem dla zrównoważonej gospodarki świata. Agrokultura we współczesnych miastach nabiera nowego charakteru głównie przez wzrost znaczenia funkcji usług ekosystemowych. Niestety w warunkach Polskich wokół rolnictwa w miastach narodziło się szereg negatywnych stereotypów. Przy narastającej presji urbanizacyjnej, spekulacjach gruntami i rozdrobnieniu agrarnemu gospodarstw rolnych, tylko wąskie „komercyjne" podejście do produkcji rolnej w obszarach miejskich stawia agrokulturę miejską na przegranej pozycji.

Koncepcja miasta regeneracyjnego

Zdaniem Schuringa „Miasta regeneracyjne mają zasadniczo za zadanie wzmacniać pro-środowiskowe regenerujące relacje między miastami a systemem naturalnym, od którego zasobów one zależą, a także wspierać społeczności miejskie, jako głównych beneficjentów tego procesu. Operacjonalizacja i wdrożenie koncepcji miast regeneracyjnych wymaga ekologizacji sektorów produkcji, konsumpcji i budownictwa, a także zasobooszczędnego wykorzystania materiałów i dóbr naturalnych. Konieczne jest myślenie projektowe, które stawia ludzi w centrum każdego procesu planowania. Dlatego planowanie nowych miast, a także modernizacja istniejących musi ulec głębokiej zmianie paradygmatu. Metabolizm miejski musi zostać przekształcony z nieefektywnego i marnotrawnego liniowego systemu wejścia-wyjścia w zasobooszczędny i regeneracyjny system o obiegu zamkniętym, w połączeniu z procesem planowania przestrzennego, który zapewnia wystarczająco dużo miejsca na kreatywny i niezaplanowany rozwój” (Stefan Schurig https://medium.com/thebeammagazine/regenerative-cities-an-urban-concept-whose-time-has-come-e08b5271ccf8 23. 12. 2022)

Nowy paradygmat ma zmniejszyć rozbieżności między coraz bardziej dynamicznym światem funkcji a fizycznym zagospodarowaniem. I właśnie ten układ fizycznego zagospodarowania wymaga zapewnienia systemowych możliwości regeneracyjnych pod kątem potrzeb dynamicznych i zmiennych funkcji. Konieczny jest powrót do praw natury. W przyrodzie istoty żywe rządzą się zasadą maksymalnej efektywności w przemianach i wykorzystaniu materii i energii. Człowiek w dotychczasowej działalności gospodarczej sprzyja przyśpieszonej entropii, gdyż jego rachunek nie jest związany z optymalizacją życia, tylko wytwarzaniem produktów, które na rynku pozwalają producentom na gromadzenie wartości, które są synonimem bogactwa, władzy, wolności.

Aktualny system rynkowy; dezinformuje, eksploatuje depozyty minerałów, rozprasza i deponuje zużyte produkty (śmieci). Ale to w nowym metabolizmie także rynek (ale już sprawny) musi informować o efektywności energetycznej i materiałowej i kosztach redukcji (katabolizmu) i wprowadzaniu materii do ponownego obiegu. Stworzenie (a nie zastępowanie) sprawnego rynku jest zadaniem władz publicznych (państwa). Każde miasto przyszłości musi być miastem nowoczesnej wytwórczości. Ośrodkiem, który staje się eksporterem zielonej energii i produkcji, w tym dóbr wirtualnych. Warunek samowystarczalności energetycznej i wymóg eksportu tego zasobu i innych produktów, może być spełniony jeśli „nowe miasta industrialne” wraz z biznesem stworzą pionierską tkankę urbanistyczną zdolną do współtworzenia energii odnawialnej. Nowe modele generowania energii w miastach regeneracyjnych będą bazowały na źródłach odnawialnych. Przewaga tego systemu wynika z postępu technologicznego, opłacalności rynkowej i możliwości realnej demonopolizacji systemów produkcji na zasadach rynkowej konkurencji, dzięki której następuje przyśpieszenie przepływu strumienia innowacji. Rozproszone systemy wywarzania energii mają większy potencjał do zapewnienia odporności systemów miejskich.

Miasto regeneracyjne nowego paradygmatu to miasto, które w swoistym cyklu życia wytwarzanych produktów bierze pod uwagę przestrzenne i środowiskowe skutki globalnych procesów wytwarzania, wymiany, konsumpcji i recyklingu. Korzystając z dorobku biologii i medycyny możemy powiedzieć, że chodzi tu o „Nowy metabolizm miast”. Warto pokusić się o zdefiniowanie nowych reguł tego zintegrowanego miejskiego metabolizmu. Będzie to ważny wkład do racjonalizacji polityk miejskich w wymiarach lokalnych i globalnych. Zręby takiego podejścia już rozwija światowa urbanistyka. Prostą definicję metabolizmu miejskiego znajdziemy w Wikipedii. „Metabolizm miejski to model ułatwiający opis i analizę przepływów materiałów i energii w miastach, na przykład przeprowadzony w analizie przepływu materiałów w mieście. Zapewnia badaczom ramy metaforyczne do badania interakcji między systemami naturalnymi i ludzkimi w określonych regionach”.

Utrzymanie określonego stanu równowagi wewnętrznej organizacji - a w naszym przypadku organizmu miejskiego - nie jest jednak podstawowym celem jej działania. Nadrzędnym długookresowym celem jest natomiast, podobnie jak w wypadku organizmów biologicznych – przetrwanie. Aby przetrwać, organizm (miasto) musi ewoluować i regenerować swoje struktury wraz ze zmieniającym się otoczeniem. Procesowi ciągłych, wymuszanych zewnętrznych zmian towarzyszy jednak stała, wewnętrzna tendencja do utrzymywania na każdym etapie rozwojowym stanu homeostazy.

W metabolizmie komórek w organizmach żywych mamy do czynienia z tzw. szlakami metabolizmu czyli seriami połączonych przemian materii i energii. Jeden szlak to szlak anaboliczny budujący produkty a drugi szlak do szlak rozkładu (redukcji) tzw. kataboliczny. Niedokończone produkty i procesy rozkładu są wydalane i stanowią podstawę do dalszych metabolicznych procesów redukcji tj., budowy w domykającym się systemie ekologicznej równowagi. Ten proces przyrodniczego metabolizmu znakomicie nadaje się jako instrukcja do zarządzania przepływem w mieście jego sferą wytwórczą i redukcyjną, z określonymi punktami przetwarzania tj. „miejscami” budowy anabolicznej i redukcji katabolicznej. Metabolizm miasta to zbiór mechanizmów i procesów, które zachodzą w systemie miejskim i u jego poszczególnych użytkowników, których zadaniem jest pozyskiwanie i wykorzystywanie energii z dostarczanych organizmowi miejskiemu składników mineralnych (zasobów). A zatem miasto regeneracyjne to miasto o sprawnym metabolizmie wykorzystujące (posiadające) mechanizmy homeostazy układu.

W teorii organizacji zakłada się, że firma podobnie, jak każdy organizm biologiczny, dąży do osiągnięcia stanu wewnętrznej równowagi dynamicznej (czyli właśnie homeostazy). Stan ten firma osiąga wówczas, gdy są realizowane przyjęte przez nią wewnętrzne normy działania. https://mfiles.pl/pl/index.php/Homeostaza (encyklopedia zarządzania). W miastach homeostazę (równowagę) będą zapewniać nowoczesne inteligentne technologie cyfrowe. Istotą jednak homeostazy miasta jest jego kapitał społeczny (relacyjny), i nowoczesne mechanizmy społecznej kontroli, które muszą wymuszać korekty działań systemu i wpływać na sprawność systemu zarządzania. Chcemy, aby pojęcie sprawność oznaczało świadomy proces partnerskiego zarządzania ze strony społeczności terytorialnej w dostosowywaniu swojego miejskiego środowiska życia do zmiennych uwarunkowań i tworzenia nowego systemu wartości (kultury) gwarantującego rozwój sustensywny. Takie miasto unika nadmiernych kosztów kryzysów, działa w wielu aspektach prewencyjnie do pewnych stanów (wyzwań). Szybciej reaguje na skutki kryzysu a tym samym ogranicza ich kumulatywny charakter. Sprawny metabolizm układu zurbanizowanego podnosi także jego rezylientność. Podstawą sprawnego metabolizmu jest zrównoważona struktura przestrzenna, demograficzno-społeczna i gospodarcza. Metabolizm miasta regeneracyjnego ma zapewnić sprawność procesów pod kątem gospodarowania i bytowania mieszkańców z jednoczesną minimalizacja entropii systemu.

Co decyduje o sprawności metabolizmu i a tym samym o poziomie entropii miast ?

• Przede wszystkim sprawny metabolizm jednostek gospodarujących w tym człowieka jako jednostki biologicznej i intelektualnej (i istoty społecznej)

• Sprawny metabolizm w środowisku antropogenicznym i przyrodniczym a w tym (oferta zasobów i usług systemowych ważna dla procesów katabolicznych i anabolicznych w zakresie wytwarzania zasobów w obiegu zamkniętym)

• Sprawność władz publicznych jako systemu sterującego.

Sterowanie takim system wymaga informacji, energii i stymulant (systemu włączającego i wyłączającego). Taką istotną stymulantą naszej cywilizacji także zwierającą informacje jest pieniądz i cena, czyli sprawny mechanizm rynkowy.

Miasto regeneracyjne ma symbiotyczne relacje z naturą. Negatywne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze odbija się negatywnie na zdrowiu fizycznym i psychicznym. Miasto regeneracyjne musi zatem zapewnić warunki do zrównoważonej regeneracji zdrowotnej

 

Cechy miasta regeneracyjnego jako pewnej idei, do którego należy dążyć mają już swoje przełożenie operacyjne w różnych dokumentach przygotowywanych dla liderujących współczesnym przemianom miast zachodnich. Takim przykładem może być koncepcja opracowana np. dla Los Angeles . W głównej mierze ma on charakter indykatywny i generalny ale przez to także uniwersalny. Warto przytoczyć zatem przykład zapisu 10 zasad miasta regeneracyjnego w ramach, których władze mają stymulować pozytywne zmiany dające regeneracyjne efekty. (Regenerative Cities (2023) Principles: Livability, Equity, Ecology, Nutrition, Access, Waste, Water, Resiliency, Energy and Heritage)